امام هادى عليه السّلام و فرهنگ دعا و زيارت‏

امام هادى عليه السّلام و فرهنگ دعا و زيارت‏

اين واقعيت را نبايد از نظر دور داشت كه شيعه از فرهنگ ادعيه و زيارات بسيار غنى برخوردار است، به طورى كه هيچ يك از فرق اسلامى از اين مقدار ادعيه و زيارات، بهره‏مند نيستند. اين نشان از چهره معنوى تشيع و عرفان شيعى است كه خلوص دينى و تزكيه نفس را در جامعه تشيع قوّت مى‏بخشد.

دعا جايگاه والايى در ميان امامان عليهم السّلام داشته و از برخى از آنان ادعيه فراوانى‏ نقل شده است. «1» پيش از اين در شرح حال امام سجاد عليه السّلام نقش دعا را بيان كرديم. در كارنامه امام هادى عليه السّلام نيز دعا و زيارت از نظر تربيت شيعيان و آشنا ساختن آنها با معارف شيعى، نقش عمده‏اى ايفا كرده است. اين دعاها به جز راز و نياز با خدا، به صورتهاى مختلف، به پاره‏اى از مسائل سياسى- اجتماعى نيز اشاراتى دارد؛ اشاراتى كه در حيات سياسى شيعه بسيار مؤثر بوده و به طور منظم، مفاهيم خاصى را به جامعه تشيع القا مى‏كرده است. اينك به چند نمونه از مسائل مطروحه در اين دعاها اشاره مى‏كنم:

1- ايجاد پيوند ميان مردم و اهل بيت عليهم السّلام‏

افزون بر صلواتهاى مكرر بر محمد آل محمد عليهم السّلام- كه در اين دعاها و تقريبا تمامى ادعيه ائمه اهل بيت عليهم السّلام وجود دارد- نسبت به ارتباط محكم و ناگسستنى ميان امّت و آل محمد عليهم السّلام تأكيد خاصّى شده است. به عنوان نمونه، قطعه‏اى از يك دعا را ملاحظه فرماييد:

اللّهمّ فصلّ على محمّد و آله و لا تقطع بينى و بينهم فى الدّنيا و الآخرة و اجعل عملى بهم متقبّلا. «2»

پروردگارا! درود فرست بر محمد و آل محمّد عليهم السّلام و ارتباط ميان من و ايشان را در دنيا و آخرت قطع مفرما و اعمال مرا به خاطر ايشان قبول فرما.

2- تأكيد بر مقام والا و رهبرى اهل بيت عليهم السّلام‏

در زياراتى كه از امام هادى عليه السّلام روايت شده، به طور مكرر بر اين معنا تأكيد شده و اهل بيت رسول خدا عليهم السّلام به معناى خاص آن، با تعبيرهايى همچون: «معدن الرّحمة، خزّان العلم، قادة الامم، ساسة العباد، امناء الرحمن، ائمة الهدى، ورثة الانبياء، و حجج اللّه على‏ أهل الدنيا و الآخرة و الاولى» وصف شده‏اند، «3» همچنين در همين زيارت، خطاب به ائمه هدى عليهم السّلام آمده:

أشهد أنّكم الائمّة الرّاشدون، المهديّون المعصومون، المكرّمون، المقرّبون، المتّقون، الصّادقون، المصطفون، المطيعون للّه ...

گواهى مى‏دهم كه شما امامان مرشد، هادى، معصوم، بزرگوار، مقرب نزد خدا، پرهيزگار، راستگو، برگزيده و مطيع خداوند هستيد.

ادامه اين فقرات، علاوه بر آن كه خصايص ائمه طاهرين عليهم السّلام را بيان كرده، شيعيان را با تعريف دقيق امام و خصوصياتى كه بايد دارا باشد آشنا مى‏سازد.

3- تأكيد بر مكتب اهل بيت عليهم السّلام‏

در بخشى ديگر به شيعيان مى‏آموزد كه امامان خود را در جايگاهى بدانند. در شهادت نسبت به آنها، مى‏گويد:

و جاهدتم فى اللّه حقّ جهاده حتّى أعلنتم دعوته و بيّنتم فرائضه و أقمتم حدوده و نشرتم شرائع أحكامه و سننتم سنّته ... و فصل الخطاب عندكم و آيات اللّه لديكم و عزائمه فيكم و نوره و برهانه عندكم و أمره إليكم. (شهادت مى‏دهم) كه شما آنگونه كه سزاوار بود جهاد كرديد، تا آنجا كه دعوت خداوند را آشكار نموديد، احكام الهى را روشن ساخته، حدود الهى را اقامه كرديد، شريعت الهى را نشر داديد و سنتهاى خداوندى را استوار نموديد ... فصل الخطاب و آيات الهى نزد شماست، استوانه‏هاى خداوند در ميان شماست، چنان كه نور و برهان خداوند هم نزد شماست و امر خداوند به شما واگذار شده. بدين ترتيب از ديد امام، معارف حقه الهى را تنها در مكتب اهل بيت پيامبر عليهم السّلام مى‏توان ياد گرفت. در اين صورت تنها كسانى بر حقّند كه پيروى از مكتب و تعليمات اين خاندان پاك كرده باشند وگرنه مارق و از جادّه حق كنار افتاده‏اند؛ فالرّاغب عنكم مارق و اللّازم لكم لاحق. «4»

4- مبارزه با ظلم و ستم‏

از آشكارترين مفاهيم مقبول شيعه، مبارزه با ستم است. اين مطلب به روشنى در دعاهاى رسيده از امام هادى عليه السّلام به چشم مى‏خورد. دعايى مانند «دعاء المظلوم على الظالم» به طور مستقل، دعايى است كه از خداوند بر ضد ستم ستمكاران و جباران استمداد شده است. اين درست است كه در دعاى مذكور، از ميان بردن ستم به خدا واگذار شده، ولى در واقع، مى‏تواند هدف از آن، آگاه كردن مردم از وجود ستم و وجوه مختلف آن در جامعه باشد كه اين خود قدم اساسى براى از ميان بردن آن است. اين دعا به دنبال ستم و اهانتى كه از طرف متوكل نسبت به امام عليه السّلام روا داشته شد، از سوى آن حضرت انشا شد كه آشكارا جنبه سياسى دارد. متن دعا ذيلا از نظر خواننده محترم مى‏گذرد.

فها أنا ذا يا سيّدى مستضعف في يديه مستضام تحت سلطانه مستذلّ بعنائه مغلوب مبغىّ علىّ مغضوب و جل خائف مروّع مقهور ... فأسئلك يا ناصر المظلوم المبغىّ عليه إجابة دعوتى، فصلّ على محمّد و آل محمّد و خذه من مأمنه أخذ عزيز مقتدر و افجأه في غفلته مفاجئة مليك منتصر و اسلبه نعمته و سلطانه و افضض عنه جموعه و أعوانه و مزّق ملكه كلّ ممزّق ...

(1). فهرستى از آثار دعايى شيعه را در مقدمه كتاب نزهة الزاهد و نزهة العابد (تهران، نشر اهل قلم، 1376) آورده‏ايم.

 (2). مصباح المتهجّد، ص 239؛ مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 187

(3). كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 60؛ عيون اخبار الرضا عليه السّلام، ج 2، ص 272؛ تهذيب، ج 6، ص 95؛ مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 247

 (4). مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 249

(5). مسند الامام الهادى عليه السّلام، صص 190- 189

توضیحات

سیره و فضائل

04 خرداد 1391

حجة الاسلام شیخ محمد کمالی

4735