امام هادى عليه السّلام و شيعيان او در ايران
امام هادى عليه السّلام و شيعيان او در ايران
بيشتر شيعيان در قرن نخست از شهر كوفه بودند. اين مطلب با مراجعه به كتب رجالى شيعه به خوبى به دست مىآيد؛ زيرا ملقب شدن اين افراد به كوفى، بهترين ملاك براى شناخت نكتهاى است كه به آن اشاره كرديم.
از دوران امام باقر و امام صادق عليهما السّلام به اين طرف، لقب «قمى» در آخر اسم شمارى از اصحاب ائمه به چشم مىخورد. اينها اشعرىهاى عرب تبارى بودند كه در قم مىزيستند. «1»
در زمان امام هادى عليه السّلام قم مهمترين مركز تجمّع شيعيان ايران بود و روابط محكمى ميان شيعيان اين شهر و ائمه طاهرين عليهم السّلام وجود داشت. اين نكته را نبايد فراموش كرد كه درست همان اندازه كه ميان شيعيان كوفه گرايشات انحرافى و غلوّآميز رواج داشت، در قم اعتدال و بينش ضد غلوّ حاكم بود. شيعيان اين ديار، اصرار و ابرام فراوانى در اين مسأله از خود نشان مىدادند. پيش از اين، از نامه قمىها به امام هادى عليه السّلام درباره غلو سخن گفتيم و اشاره به سختگيرى آنها درباره غاليان و يا راويانى كه سختگيرى در نقل از غاليان نداشتند كرديم.
در كنار قم، دو شهر آبه يا آوه و كاشان نيز تحت تأثير تعليمات شيعى قرار داشته و از بينش شيعى مردم قم پيروى مىكردند. در پارهاى روايات از محمد بن على كاشانى نام برده شده كه در باب توحيد از امام هادى عليه السّلام سؤالى كرده است. «2»
مردم قم، رابطه مالى نيز با امام هادى عليه السّلام داشتهاند. در اين زمينه، از محمد بن داود قمى و محمد طلحى ياد شده است كه از قم و بلاد تابع آن، اموال و اخبار در باره وضعيت آن سامان به امام مىرسانيدند. «3» چنان كه يكى از اتهامات آن حضرت اين بود كه اموالى از طرف مردم قم براى او فرستاده مىشود. «4»
مردم قم و آوه، همچنين براى زيارت مرقد مطهر امام رضا عليه السّلام به مشهد الرضا عليه السّلام مسافرت مىكردند و امام هادى عليه السّلام نيز آنها را در قبال اين عمل «مغفور لهم» وصف كردهاند. «5»
مردم شيعه ديگر شهرهاى ايران نيز، چنين رابطهاى را با امامان عليهم السّلام داشتند. اين در حالى بود كه بيشتر شهرهاى ايران، به دليل نفوذ قهرآميز امويان و عباسيان، گرايشات سنى داشتند و شيعه در اقليت بود.
صالح معروف به ابو مقاتل ديلمى، يكى ديگر از اصحاب امام هادى عليه السّلام بود كه كتابى روايى و كلامى درباره مسأله امامت تأليف كرد. «6» ديلم از اواخر قرن دوم هجرى، شيعيان زيادى را در آغوش خود داشت. افزون بر آن، كسانى از مهاجران ديلمى در عراق نيز به مذهب تشيع گرويده بودند. لقبهاى شهرى كه نسبتهاى محلى اصحاب امام هادى عليه السّلام را مشخص مىكند، تا حدودى مىتواند نشان از مراكز و اقامتگاههاى شيعيان باشد؛ به عنوان نمونه مىتوان از بشر بن بشار نيشابورى، فتح بن يزيد جرجانى، احمد بن اسحاق رازى، حسين بن سعيد اهوازى، حمدان بن اسحاق خراسانى و على بن ابراهيم طالقانى ياد كرد كه در شهرهاى مختلف ايران مىزيستهاند. جرجان «7» و نيشابور «8» در پرتو فعاليتهاى روزافزون شيعيان، به مرور، به صورت مراكز نفوذ شيعه در قرن چهارم در آمد.
شواهد ديگرى حاكى از آن است كه در قزوين نيز كسانى از اصحاب امام هادى عليه السّلام ساكن بودهاند. «9»
اصفهان كه شايع بود اهالى آن سنّيان متعصب حنبلى هستند- و بخش عمدهاى نيز چنين بود- گاه شيعيانى از اصحاب امام هادى عليه السّلام را در خود داشت كه از آن جمله بايد به ابراهيم بن شيبه اصفهانى اشاره كرد. وى گرچه كاشانى بوده، ولى به احتمال مدتى طولانى در اصفهان مىزيسته كه ملقب به «اصفهانى» شده است. عكس اين مطلب نيز صادق است. چنانكه على بن محمد كاشانى كه از اصحاب امام هادى عليه السّلام، است اصلا اصفهانى بوده است. «10» در روايتى از عبد الرحمن نامى، نام برده شده كه از مردم اصفهان بوده و تحت تأثير كرامتى كه در سامرّاء از امام هادى عليه السّلام ديده به مذهب شيعه در آمده است. «11»
در اصفهان قرن چهارم كسانى كه امير مؤمنان على عليه السّلام را بيشتر از مال و جان و خانواده خود دوست مىداشتند، فراوان بودند. «12»
روايت ديگرى حاوى نامهاى از امام هادى عليه السّلام به وكيل خود در همدان است كه طى آن چنين فرموده: من سفارش شما را به دوستداران خود در همدان كردهام. «13»
__________________________________________________
(1). نك: تاريخ تشيع در ايران، ج 1، بحث: قم پايگاه تشيع در ايران.
(2). الكافى، ج 1، ص 102؛ التوحيد صدوق، ص 101
(3). مشارق الأنوار، ص 100؛ مسند الإمام الهادى، ص 45
(4). امالى طوسى، ج 1، ص 282؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 451؛ مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 37
(5). عيون اخبار الرضا عليه السّلام، ج 2، ص 260
(6). مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 317؛ تنقيح المقال، ج 2، ص 90
(7). احسن التقاسيم، صص 315، 358، 361، 371
(8). همان، ص 366
(9). رجال كشى، ص 526
(10). مسند الامام الهادى عليه السّلام، ص 352
(11). بحار الأنوار، ج 50، ص 141؛ مسند الإمام الهادى، ص 123
(12). مختصر تاريخ دمشق، ج 10، ص 104
(13). رجال كشى، ص 610
- توضیحات
- سیره و فضائل
- 04 خرداد 1391
- حجة الاسلام شیخ محمد کمالی
- 4662
